Erretiroa

Erretiro-pentsioa lortzeko adina interesdunaren adinaren eta laneko bizitzan zehar metatutako kotizazioen araberakoa da.

Erretiro-adinak eta kotizazio-aldiak mailaz maila aplikatuko dira 2027. urtera arte.

Gutxieneko adina txikitu edota aurreratu ahal da, alta-egoeran zein altarekin parekatutako egoeran dauden langileentzat bakarrik, zenbait kasu berezitan.

Hasiera batean, gertaera eragilearen unean edo gorabehera gertatu zeneko azken interesduna altan den erregimenak aitortuko du pentsioa, betiere baldintza guztiak betetzen baditu. Eskubiderako aukerarik izan ezean, formula bera aplikatuko da aurreko erregimenetan.

Hauetako inon beharrezko baldintzak bete ezean, interesdunak kotizazio zenbateko gehien egiaztatzen duen erregimenaren arabera egingo da, interesdunak egiaztatutako guztiak behin zenbatuta.

Langileak kotizazio zenbateko gehien egiaztatzen duen erregimenean adinaren baldintza egiaztatu ezean, erregimen honengatiko pentsioa aitortu ahal izango da betiere kotizazio epeen zenbaketarako kontuan hartu diren beste erregimenen batean adinaren baldintza betetzen badu, honetarako eskatu gainontzeko baldintzekin batera (5 urte edo kotizazioen 1/4 erretiro aurreratua baimentzen den erregimenean).

Langileak "mutualista izaera badu", badu erretiroa hartzerik 60 urtetik aurrera, betiere zenbait baldintza betetzen baditu.

Langileak "mutualista izaera ez badu", eta Autonomo gisa egindako lana uzten badu, legez berarentzat ezarritako adina baino gehienez bi urte lehenago hartu ahal izango du erretiroa, baldin eta eskatzen zaizkion gainerako baldintzak betetzen baditu.

Benetan lan egindako aldietan (besteren kontura, erregimen hauetan: Erregimen Orokorrean eta Itsasoko Langileen eta Ikatz Meatzaritzako erregimen berezietan), langileak ziurtatu badu % 65eko edo gehiagoko ezintasuna, lanaldi horiek dagokion koefiziente murriztaileaz biderkatuko dira:

• 0,25eko koefizienteaz, langileak ziurtatuta badu % 65eko edo gehiagoko ezintasuna.
  
• 0,50eko koefizienteaz, langileak ziurtatuta baditu % 65eko edo gehiagoko ezintasuna eta eguneroko bizitzako funtsezko ekintzak egiteko beste pertsona baten laguntzaren beharra.

Emaitza, egunetan, langilearen egiazko adinari batuko zaio, eta alegiazko adina lortuko da, erretiro-pentsiorako kontuan hartuko dena.
 

Erretiro partziala lanaldi osoan diharduten eta Gizarte Segurantzako besteren konturako langileentzako edozein erregimenetan sartzen diren besteren konturako langileei aplika dakieke. Ez zaie aplikatuko funtzionario- edo estatutu-harremana duten langileei, besteren konturako langileen antzeko kontseilariei edo administratzaileei, saltokietako ordezkariei eta artistei.

Norbere konturako langileei dagokienez, LGSSren Testu Bategineko 318. artikuluaren arabera, Itsasoko Langileen eta Langile Autonomoen Erregimen Berezietako norbere konturako langileek arau bidez ezarritako baldintzetan izan dezakete erretiro partziala. Arauzko garapen hau gauzatu ez denez gero, langile hauek ezingo dute egun erretiro mota hau izan.

Pentsioa eskuratzen badu altaren antzeko egoeran egonda eta kotizatzeko beharrik gabe (adibidez, nahi gabeko langabezian dago, eta etengabe lana eskatzen, langabezia-prestazioa amaitu zitzaionetik), kotizatzeko 2 urteko berariazko aldiak kotizatzeko beharra eten aurreko azken 15 urteen barruan egon behar du (langabezia-prestazioaren amaiera).

Langilea "mutualista bada", har dezake erretiroa 60 urtetik aurrera, betiere eskatutako baldintzak betetzen baditu.

Langilea "ez bada mutualista" eta azken lana langilearen borondatez eteten bada, arauz aplika lekiokeen adina baino bi urte lehenago, gehienez, har lezake erretiroa, betiere eskatutako gainerako baldintzak betetzen baditu.

Bai, berariazko arauak dituzten kasu jakin batzuetan, hala nola zenbait artistari eta zezenketako profesionali

dagokionean.Koefiziente murriztaileak ere ez dira aplikatuko, lan nekagarriengatik edo minusbaliotasunagatik hobariak aplikatu ondoren arauzko alegiazko urteak eskuratzen badira.

Ez da beharrezkoa erretiroa hartzeko arauzko adinaren zain egotea. Erretiro partziala hartzen duen langileak erretiro arruntari edo aurreratuari dagokion pentsioa eskatu ahal izango du, edozein modalitatetan, betiere horretarako baldintza guztiak betetzen baditu.

Bai. Kasu honetan, ez da beharrezkoa izango aldiberean txandako lan-kontraturen bat egitea.

Arau orokorra da pentsioa jasotzea bateraezina dela Gizarte Segurantzan alta ematen duen besteren edo norberaren konturako jarduera batekin. Halere, zenbait salbuespen daude:

• Erretiro partzialak aukera ematen dio langileari, enpresarekin ados jarrita, lanaldia % 25 eta % 50 artean murrizteko, eta erretiro-pentsioa lanaldi murrizketaren alderantzizko proportzioan jasotzeko. Langileak ez badu erretirorako legezko adina bete, enpresak errelebo kontratu bat hitzartu beharko du beste langile batekin.
• Erretiro aktiboari esker, erretiro-pentsioa besteren konturako edo norbere konturako lanarekin bateratu daiteke, lanaldi osoan edo partzialean, betiere erretiroa ohiko adinetik aurrera egin bada eta oinarri arautzaileari % 100eko portzentajea aplikatu bazaio, kotizazio-karrera osoa izateagatik. Erretiro aktiboan zehar pentsioaren % 50 kobratuko da. Halere, jarduera norbere kontura egiten bada eta besteren konturako langile bat gutxienez kontratatua duela egiaztatzen bada, lanarekin bateragarria den pentsioaren zenbatekoa % 100era iritsiko da.
• Erretiro malguak aukera ematen dio erretiroko pentsiodunari lanaldi partzialeko lan bat hasteko, ohiko lanaldia % 25 eta % 50 artean murriztuta, eta kobratzen ari zen pentsioarekin bateragarri egiteko, lanaldi partzialeko lanaldiaren ehunekoaren arabera murriztuta.
• Erretiro-pentsioa bateragarria da, halaber, norbere kontura egindako lanekin, haien urteko guztizko errendimenduak lanbide arteko gutxieneko soldataren zenbatekoa gainditzen ez badu.
• Kotizaziopeko erretiro-pentsioa bateragarria izan daiteke, halaber, jabetza intelektualeko eskubideen titulartasunetik eratorritako diru-sarrerak jasotzen dituen arte-sorkuntzako jarduera batekin.
  

Bestalde, enpresariaren erretiro-pentsioa bateragarria da negozio edo merkataritza-establezimendu baten titulartasunarekin, betiere inolako lanik egiten ez badu.

Informazio pertsonalizatua behar izanez gero, edozein Gizarte Segurantzaren Arreta eta Informazio Zentrotan (CAISS) bertaratzea gomendatzen da.

Arau nagusia da pentsioa jasotzea ez dela bateragarria besteren/norberaren kontura lan egitearekin edo Administrazio Publikoentzat jarduerak egitearekin.

Bateraezintasun horren salbuespen gisa, erretiro-pentsioa bateragarria izango da honako hauekin: 

• Lanaldi partzialeko lanak, erretiro malguaren modalitatean ezarritako moduan. Erretiro-pentsioaren zenbatekoa murriztu egingo da lanaldiari aplika dakiokeen murrizketaren alderantzizko proportzioan.
• Norberaren konturako lanak; lan horien urteko guztizko diru-sarrerek ez dute gainditu behar lanbide arteko gutxieneko urteko soldata (SMI).
• Pentsiodunaren besteren edo norberaren konturako edozein lan, betiere pentsioa arauzko adinean eskuratu bada (hobaririk gabe edo adina aurreratu gabe) eta pentsioaren zenbatekoa zehazteko dagokion oinarri arautzaileari aplika dakiokeen ehunekoa % 100ekoa bada. Arau orokor gisa, pentsioaren kopurua haren zenbatekoaren % 50 izango da.

Nolanahi ere, pentsiodunak erakunde kudeatzaileari jakinarazi beharko dio lanean hasi behar duela.

Lanaldi mugatuko kontratua sinatzen bada,"erretiro malguan" ezartzen diren legezko murriztapenen mugaren barruan, erretiro pentsioa gutxiagotuko zaio lanaldiari aplikatzen zaion murriztapenaren alderantzizko proportzio berdinean. %50 baino gutxiagoko edo %75 baino gehiagoko lanaldiak egiteak pentsioa bertan behera uztea ekarriko du.

Egoera jakin batzuetan, 2013-03-17tik aurrera, posible da erretiro pentsioa(honen zenbatekoa %50 murriztu ondoren) lanaldi osoko edo mugatuko kontratu batekin bateratzea, lanaldi murriztapenik gabe.

Bada  bi pentsio jasotzeko eskubidea, betiere  erregimen bakoitzeko baldintzak bereiz beteta. Erretiro unean altan edo altaren pareko egoeran ez bada hauetako erregimenen batean, beharrezkoa izango da bakoitzean egiaztatutako kotizazioak gainjartzea, gutxienez, 15 urtean zehar.

Kotizazioa erregimen desberdinetan egiaztatzen bada eta pentsiorako eskubiderik eragiten ez denean, azken horretan egiaztatutako kotizazio-oinarriak, jarduera-aniztasunean, pentsioa eragiten duen erregimenean metatu daitezke, bereziki oinarri-arautzailea zehazteko. Hala ere, oinarrien gehiketa ezingo da une bakoitzean indarrean den gehieneko kotizazio muga baino handiagoa izan.

Erretiro pentsioa eta negozio baten titulartasuna eta titulartasun honen berezko funtzioak bateragarriak dira. Beraz, beharrezkoa da titulartasunaren berezko funtzioak mugatzea, enpresariaren jarduerari buruzko merkataritza-araudiaren arabera.

Hasiera batean, negozioaren titularrak edozein funtzio egoki edo beharrezko egin dezake helburuak lortzeko, nahiz eta ohikoena beste batzuen parte-hartzea izatea izan, bai ezin duelako, bai zuzenean jardun nahi ez duelako. Izan ere, negozio edo enpresa baten titulartasunak ez du enpresariaren jarduera zuzena eta pertsonala eskatzen. Nahikoa da jarduera bere izenean egitea, hots, sortu hirugarrenekiko harreman juridikoak eta sortu eskubide eta betebehar guztiak berari esleitzea eta ondorioz, berau izango da negozioaren arriskua eta zortea bere gain hartuko dituena.

Enpresaren ohiko kudeaketa, administrazio eta zuzendaritzarekin zerikusia duena, LAABko erretiro pentsioarekin bateraezintzat joko da, bai enpresari indibidualarentzat bai merkataritza-sozietate kapitalista bateko egitezko enpresariarentzat. Izan ere, Gizarte Segurantzaren sisteman alta eragingo du eta adibide gisa ondoko hauek aipa daitezke: oro har kontratuak sinatzea, hitzarmen kolektiboak, epaiketetan ordezkaritza, enpresaren ordezkaritza, abalak sinatzea...

Pentsioa kalkulatzeko oinarri arautzaileari aplikagarria den portzentajea aldagarria da Gizarte Segurantzan kotizatutako urteen arabera, eta honako eskala hau aplikatzen da: hasieran,15 urte kotizatuta izanda, %50, 16 urtetik aurrera %0,19 handituko da kotizatutako gehigarrizko hil bakoitzeko, 1 eta 248 hilen artean, eta %0,18 hil bakoitzeko, 248 hiletik gora, oinarri arautzaileari aplikagarria den portzentajeak %100 gainditu gabe, pentsioa lortzeko unean aplikagarria dena baino adin handiagoa dutenen kasuetan izan ezik.

2027. urtera arte, portzentaje horien aplikazioa mailaz mailakoa eta pixkanakakoa izango da.

Erretiro-pentsioa aitortzean finkatutako ehunekoa ez da aldatuko onuraduna erretiroa hartzeko arauzko adinera iristean. Hala ere, adin horretara iristean pentsioaren zenbatekoa horretarako ezarritako gutxieneko pentsioa baino txikiagoa balitz, horixe bermatuko zaio, betiere eskatutako baldintzak betetzen baditu.

Prestazio baterako eskatu gutxieneko kotizazio epea egiaztatzeko, oro har, benetan egindako kotizazioak eta  aparteko pagatzat hartutakoak baino ez dira zenbatuko (kuota-egunak deitutakoak).

1967-1-1ean zuen adinaen arabera langileari aitortutako hobari-epeak ez du balio eskatu gutxieneko kotizazio epea egiaztatzeko, pentsioaren ehunekoa zehazteko baino ez da kontuan hartuko.

Pentsioaren zenbatekoa lanadiaren ehuneko murriztailea legokiokeen pentsioaren zenbatekoari aplikatzean lortu zenbatekoa izango da, kotizatutako urteen arabera, gertaera eragilearen datan.

Erretiro partzialeko oinarri arautzaileari aplika dakiokeen ehunekoa zehazteko, 65 urte bete aurretik lortzen denean, ez dira adinaren araberako koefiziente murriztaileak aplikatuko.

Erretiro-pentsioaren etenaldi partzialean burututako jardueretan egindako kotizazioek pentsioa hobetzeko eragina izango dute lanean etena gertatu ostean.

Xede horrekin, jarduerak eten izana Erakunde kudeatzaile eskudunari jakinarazi ostean, berriz hasiko da erretiro-pentsioa osorik jasotzeko eskubidea, aurrez zenbatekoa berriz kalkulatuta honako arau hauen arabera:

• Oinarri arautzailea berriz kalkulatzeko balio dute, kotizazio berriak zenbatuz eta jarduera etetean indarrean dauden arauak aplikatuz. Lortutako oinarri arautzailea aurreko oinarria baino txikiagoa bada, aurrez zehaztutakoa mantenduko da, baina oinarri arautzailea zehaztu zen unetik lana eten bitartean pentsioek izandako goratzeak aplikatuko zaizkio lortutako pentsioari.
  
• Oinarri arautzaileari aplika dakiokeen ehunekoa aldatzeko ere balioko dute, egiaztatutako kotizazio-aldi berriaren arabera, eta aplikatutako koefiziente murriztailea gutxituko edo, behar balitz, kenduko dute, mutualista izateagatik ala ez izateagatik erretiro aurreratuagatiko pentsioa jasotzeko eskubidea lortu denean.