O punto de partida das políticas de protección sitúase na Comisión de Reformas Sociais (1883) que se encargou do estudo das cuestións que lle interesasen á mellora e benestar da clase obreira. En 1900, créase o primeiro seguro social, A Lei de Accidentes de Traballo, e en 1908 aparece o Instituto Nacional de Previsión no que se integran as caixas que xestionan os seguros sociais que van xurdindo.

Posteriormente, os mecanismos de protección desembocan nunha serie de seguros sociais, entre os que destacan o Retiro Obreiro (1919), o Seguro Obrigatorio de Maternidade (1923), Seguro de Paro Forzoso (1931), Seguro de Enfermidade (1942), Seguro Obrigatorio de Vellez e Invalidez (SOVI) (1947). A protección proporcionada por estes seguros logo non resultou dabondo, o que supuxo a aparición doutros mecanismos de protección articulados a través das Mutualidades laborais, organizadas por sectores laborais e cuxas prestacións tiñan como finalidade completar a protección preexistente. Dada a multiplicidade de Mutualidades, este sistema de protección levou a discriminacións entre a poboación laboral, produciu desequilibrios financeiros e fixo moi difícil unha xestión racional e eficaz.

En 1963 aparece a Lei de Bases da Seguridade Social, cun obxectivo principal que era a implantación dun modelo unitario e integrado de protección social, cunha base financeira de repartición, xestión pública e participación do Estado no financiamento. A pesar desta definición de principios, moitos deles plasmáronse na Lei Xeral da Seguridade Social de 1966, con vixencia do 1 de xaneiro de 1967, o certo é que aínda se mantiñan antigos sistemas de cotización afastados dos salarios reais de traballadores, a ausencia de revalorizacións periódicas e a tendencia á unidade non se reflectiu ao persistir unha multitude de organismos superpostos. 

A Lei de Financiamento e Perfeccionamento da Acción Protectora de 1972 intentou corrixir os problemas financeiros existentes, pero agravounos ao incrementar a acción protectora, sen establecer os correspondentes recursos que lle deron cobertura financeira. Por iso, non será ata a implantación da democracia en España, e a aprobación da Constitución, cando se produzan unha serie de reformas nos distintos campos que configuran o sistema da Seguridade Social.

En efecto, o artigo 41 da Constitución establece que os poderes públicos manterán un réxime público de Seguridade Social para todos os cidadáns que garanta a asistencia e as prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade, especialmente no caso de desemprego, indicando que a asistencia e prestacións complementarias serán libres.

A primeira gran reforma prodúcese coa publicación do Real Decreto Lei 36/1978, do 16 de novembro, que, en función do acordado nos Pactos da Moncloa crea un sistema de participación institucional dos axentes sociais favorecendo a transparencia e racionalización da Seguridade Social, así como o establecemento dun novo sistema de xestión realizado polos seguintes Organismos:

• O Instituto Nacional da Seguridade Social , para a xestión das prestacións económicas do sistema.
• O Instituto Nacional de Saúde, para as prestacións sanitarias (Organismo que posteriormente pasará a denominarse Instituto Nacional de Xestión Sanitaria).
• Instituto Nacional de Servizos Sociais, para a xestión dos servizos sociais (Organismo que posteriormente pasará a denominarse Instituto de Maiores e Servizos Sociais).
• O Instituto Social da Mariña, para a xestión dos traballadores do mar.
• A Tesouraría Xeral da Seguridade Social, como caixa única do sistema que actúa baixo o principio de solidariedade financeira.

Na década dos oitenta leváronse a cabo unha serie de medidas encamiñadas a mellorar e perfeccionar a acción protectora ao estender as prestacións dos colectivos non cubertos e dar unha maior estabilidade económica ao sistema da Seguridade Social. Entre estas medidas, hai que citar o proceso de equiparación paulatina das bases de cotización cos salarios reais, a revalorización das pensións en función da variación do índice de prezos ao consumo, a ampliación dos períodos necesarios para acceder ás prestacións e para o cálculo das pensións, a simplificación da estrutura da Seguridade Social, o inicio da separación das funcións de financiamento, de forma que as prestacións de carácter contributivo fosen financiándose a cargo das cotizacións sociais, mentres que as de natureza non contributiva encontrasen a súa cobertura financeira na ampliación xeral. Este proceso vai permitir a progresiva xeneralización da asistencia sanitaria.

Nesta década, créase a Xerencia de Informática da Seguridade Social, para coordinar e controlar a actuación dos servizos de informática e o proceso de datos das distintas Entidades Xestoras.

A década dos noventa supuxo unha serie de cambios sociais que afectaron a cuestións moi variadas e que tiveron a súa influencia dentro do sistema da Seguridade Social: cambios no mercado de traballo, maior mobilidade neste, a incorporación da muller ao mundo laboral, etc., que fixeron necesario adaptar a protección ás novas necesidades xurdidas.

En 1995 asinouse o Pacto de Toledo, co apoio de todas as forzas políticas e sociais, que tivo como consecuencia importantes cambios e o establecemento dunha folla de ruta para asegurar a estabilidade financeira e as prestacións futuras da Seguridade Social.

A implantación das prestacións non contributivas, a racionalización da lexislación da Seguridade Social (levada a cabo a través do novo Texto Refundido de 1994), a maior adecuación entre as prestacións recibidas e a exención da cotización previamente realizada, a creación do Fondo de Reserva da Seguridade Social, a introdución dos mecanismos de xubilación flexible e de incentivación da prolongación da vida laboral, ou as medidas de mellora da protección, nos supostos de menor contía de pensións, son as manifestacións dos cambios introducidos desde 1990 ata a actualidade, no ámbito da Seguridade Social.

Á súa vez, nos últimos anos a Seguridade Social tamén se adaptou á aparición das novas tecnoloxías e ao auxe dos servizos por vía telemática, co nacemento e desenvolvemento da súa páxina Web e a Sede electrónica e a constante incorporación e optimización de servizos vía Internet. Neste sentido, recibíronse varios premios pola páxina Web que recompensan o traballo realizado, e seguimos apostando pola mellora continua nos servizos que se lle ofrecen nela ao cidadán.

Como recompensa ao labor realizado dende as súas orixes, tanto a Seguridade Social coma os Organismos que a compoñen foron galardoados con diversos premios e recoñecementos, que recoñecen e consolidan o gran labor social realizado ao longo da súa traxectoria.